Afkomen van je smartphonestress met een meditatie-app

Afkomen van je smartphonestress met een meditatie-app

Interessant artikel in de Volkskrant op 6maart jl. over het succes van meditatie-apps.

http://www.volkskrant.nl/tech/afkomen-van-je-smartphonestress-met-een-meditatie-app~a4470817/

Het succes van mindfulness op je telefoon
Verknocht aan de pushberichten van je smartphone? Last van stress? Er zijn simpele meditatie-apps, die weliswaar ook verslavend zijn, maar wel met zengarantie.
Door: Haro Kraak 6 maart 2017, 19:30
    
Als Jordi Bouman (31) ’s ochtends rond half acht de app Headspace opent, kijkt hij vaak even naar het aantal gebruikers dat online is, meestal 55 duizend. Dat betekent dat al die mensen, wereldwijd, op dat moment tien minuten stilzitten en met hun ogen gesloten naar de kalmerende stem van Andy Puddicombe luisteren. Om tot rust te komen, om te concentreren op het nu. Ja, om te mediteren.
Dat gaat zo. De zijdezachte Britse stem van Andy vertelt Bouman te gaan zitten, een paar keer diep adem te halen en zijn ogen te sluiten. ‘Word je bewust van de verschillende fysieke sensaties’, zegt Andy. ‘Het gewicht van je lichaam op de stoel, je voeten op de vloer. Scan je lichaam van top tot teen, niet om er iets aan te veranderen, maar om vast te stellen hoe het zich voelt: licht, moe of rusteloos.’
Langzaamaan verschuift Andy de aandacht naar de ademhaling. Hij vraagt Bouman elke teug te tellen, tot tien en dan opnieuw. Soms dwalen je gedachten af, zegt Andy, maar dat is niet erg. ‘Just gently bring the attention back to the breath.’ En na zo’n tien minuten mag Bouman zijn ogen weer openen.

Ruim vier maanden gebruikt Bouman, communicatieadviseur in Amsterdam, Headspace. Hij begon ermee in een moeilijke periode: hij had net een goede vriend verloren en had het druk op zijn werk. Van zichzelf is hij nogal onrustig. Van meditatie wist hij zo goed als niets, totdat een vriend vertelde over een app die hij zou kunnen gebruiken.

Vrijwel meteen was hij verslaafd. ‘De eerste dagen voelde ik me high na een sessie, een soort euforische kalmte en scherpte. Dat was zo lekker dat ik het eigenlijk meer dan één keer per dag doen wilde doen, de sessies bingen, net als series op Netflix.’ Die gretigheid verdwijnt als je de app wat langer gebruikt, zegt hij. ‘Het effect wordt ook minder intens, je went eraan. Nu biedt het me vooral stabiliteit, alertheid en leidt het tot minder stress.’

Wereldwijd is Bouman een van de elf miljoen mensen die de app heeft gedownload. De eerste tien dagen zijn gratis. Daarna betaal je 9,95 euro per maand (of 5,99 euro per maand met een jaarabonnement). Een half miljoen mensen doet dat al, overtuigd door de verslavende eerste sessies. Headspace, gevestigd in California, heeft een jaarlijkse omzet van 47 miljoen euro en een geschatte waarde van 240 miljoen. Waarom is deze meditatie-app zo’n succes?

De populariteit van Headspace is te plaatsen in een groter kader: de opkomst van mindfulness, een westerse vorm van aandachtstraining, afgeleid van oosterse technieken, voornamelijk uit het boeddhisme, zoals meditatie en yoga, maar dan zonder de mystiek. Allerlei heilzame effecten worden eraan toegekend: stress en depressies worden gereduceerd en ook pijn wordt minder intens ervaren.

Mindfulness is door de apps nóg makkelijker en praktischer gemaakt.
Mindfulness bestaat al sinds de jaren zestig in Amerika, maar nam de afgelopen tien jaar een vlucht. Niet gek: de mengeling van meditatie en therapie past in de trend van zelfverbetering en de behoefte aan verstilling in gejaagde tijden. Overal ter wereld proberen mensen de smartphone te negeren, minder te piekeren en meer in het nu te leven.

In die popularisering van meditatie zijn Headspace en soortgelijke apps als Buddhify en Smiling Mind de overtreffende trap. Mindfulness is door de apps nóg makkelijker en praktischer gemaakt, zodat je het kunt toepassen op het moderne en seculiere westerse leven. Zo heb je speciale sessies voor vliegangst, slapeloosheid of reizen met het openbaar vervoer.

Het verhaal van Headspace begint bij Andy Puddicombe, een kale 44-jarige Engelsman met de prettige stem. Op zijn 22ste stopte hij met zijn studie sportwetenschap om zijn leven te wijden aan meditatie. Een paar jaar eerder overleefde hij een verkeersongeluk waarbij twee vrienden omkwamen. Niet lang daarna overleed ook zijn stiefzus door een fietsongeluk. Hij besloot zijn leven drastisch om te gooien.

Tien jaar lang leefde hij in boeddhistische kloosters in Nepal, India en Birma. Daar ging hij in de leer om monnik te worden. Terug in Londen begon hij meditatieles te geven aan bankiers en zakenmensen, onder wie burn-outs gangbaar waren, zeker toen de financiële crisis toesloeg. Een van hen was de oud-reclameman Rich Pierson, die leed aan angstaanvallen.

Hij leerde van Puddicombe dat je niet tegen je angsten moet vechten, want dan maak je ze erger. Het idee van diens methode en andere meditatie-technieken is dat je je bewust wordt van je kwellingen en zo afstand van ze kunt nemen. Een paniekaanval ontstaat door de gedachte: ik ga nu dood! In plaats van je zorgen te maken over die gedachte, accepteer je de angst. Pierson was zo onder de indruk van de kalmerende werking van Puddicombe’s technieken dat hij hem ervan overtuigde een app te maken.

Inmiddels is de boeddhistische ondernemer multimiljonair geworden door een paradoxaal idee: een verslavende app op je telefoon bestrijdt stress, veroorzaakt door, onder meer, de verslavende apps op je telefoon. Hij erkent de ironie, zegt Puddicombe in interviews. Maar hij denkt dat het de enige manier is om meditatie uit de hoek van Tibetaanse oranje gewaden te halen.

Met succes. Het duurde een paar duizend jaar om zes miljoen mensen met meditatie te bereiken, schreef zakenblad Forbes. Headspace had daar maar een paar jaar voor nodig. De laagdrempeligheid is de belangrijkste factor van het succes. Als je braakneigingen krijgt van het woord ‘mindfulness’ of huiverig bent voor zweverigheid, hoef je Headspace niet bij voorbaat af te schrijven. Juist niet.

Dat merkte Bram Eigenfeld (29) ook. De copywriter uit Amsterdam wilde meer rust en geduld in zijn dagelijks leven, hij wilde aardiger zijn voor de mensen om hem heen. Hij kocht een proefpakket voor een cursus mindfulness bij De Bewustzijn School in Amsterdam, maar stopte al snel. ‘Het was geitenwollensokkerig. En er werd veel van je verwacht, een sessie duurde anderhalf uur. Het cultuurtje is ook best intens, een beetje sektarisch.’

Headspace beviel veel beter. ‘Andy blijft gelukkig ver weg van wierook en dromenvangers. Het idee van meditatie is ook helemaal niet zweverig: je kop leegmaken. Ik krijg er hetzelfde gevoel van als van intensief sporten.’ Eigenfeld denkt dat mindfulness en meditatie vaak extra ingewikkeld worden gemaakt om het belang ervan aan te dikken met mystieke en esoterische theorieën. Headspace doet juist het tegenovergestelde.

Zo heeft Puddicombe meditatie ontdaan van religieuze en spirituele terminologie. Hij gebruikt geen enkel Indiaas woord en ook geen begrippen als transcendentie of energiestromen. ‘In een bepaalde sessie moet je een lichtbal visualiseren’, zegt Jordi Bouman. ‘En die verplaatsen van je enkels, naar je navel, middenrif, borst, keel, wenkbrauwen en vlak boven je hoofd. Iemand zei later tegen me: o, dat zijn je chakra’s.’

Alles aan de app ademt toegankelijkheid: het vriendelijke stemgeluid van Puddicombe, de klare taal en de nadruk die erop wordt gelegd dat het geen wedstrijdje is; het maakt niet uit als het een keer niet lukt om je te concentreren. De huisstijl is fris, simpel, effectief en uitnodigend. Wie Headspace opent, ziet een strak vormgegeven interface met lichte pastelkleuren en sympathieke stripfiguurtjes met grote hoofden.

Om de zoveel sessies krijg je een nieuw animatiefilmpje waarin een concept van mindfulness wordt uitgelegd. Puddicombe vergelijkt de geest met een strakblauwe hemel. Als je je goed voelt, voelen je gedachten als zo’n lucht: sereen, blij en licht. Op andere momenten is het in je hoofd bewolkt of stormachtig. Soms vergeten we, zegt Puddicombe, dat er boven die donkere lucht altijd een blauwe hemel zit. In een ander filmpje legt hij uit dat ‘hoe meer je erin stopt, hoe meer je eruit haalt’ niet opgaat voor meditatie. Moeite doen werkt averechts als het op de geest aankomt: zorgen onderdrukken verergert ze. Het gaat om het accepteren van je gedachten en ze van een afstand bekijken, als auto’s die voorbijrijden. Elke paar dagen krijg je zo’n nieuw inzicht voorgeschoteld.

Het zijn dit soort kleine beloningen die de gebruikers langzaam in de app trekken. Je voortgang wordt nauwkeurig bijgehouden: het aantal uren dat je hebt gemediteerd, het aantal dagen dat je aaneensluitend de app hebt gebruikt (een ‘streak’). Ook kun je zien hoe je vrienden het doen (en elkaar zo heel mindful opnaaien). Als een spelletje waarvan je telkens nieuwe levels moet ontsluiten, werkt Headspace met cursussen die je pas mag openen als je ze hebt verdiend.

‘Sommige cursussen vond ik te moeilijk’, zegt Eigenfeld. ‘Het pakket ‘Happiness’ sloeg bij mij niet aan. Je krijgt vaak opdrachten die je gedurende de dag moet uitvoeren, maar het is moeilijk om die netjes op te volgen. De cursus ‘Kindness’ werkte wel goed bij mij. Onbewust ging ik elke dag aardige dingen doen voor collega’s.’

Na vier maanden Headspace wil Bouman zichzelf absoluut geen goeroe noemen. Maar hij merkt dat hij minder moe wakker wordt en meer in het nu leeft, in plaats van dat hij zich zorgen maakt over de toekomst of spijt heeft van zaken uit het verleden. In deze drukke tijden, met voortdurende notificaties en pushberichten, is het ook helemaal niet gek dat je het verschil merkt, zegt hij. ‘Wanneer zet je nou eens tien minuten per dag je hersenen stil?’

20 minuten mindfulness-training per dag zou het middel zijn tegen stress. Is dat werkelijk zo?
De afgelopen jaren verschenen wetenschappelijke studies die het nut van mindfulness bewijzen. Headspace verzamelde die gretig onder het kopje ‘The science’. Mindful eten (concentreren op de maaltijd) zou tot een kleinere inname van calorieën leiden. Twintig minuten mindfulnesstraining per dag zou al na vier dagen de concentratie verbeteren. Mensen die mindfulness toepassen, zouden meer compassie tonen. En mindfulness zou zelfs even effectief zijn tegen een depressie als antidepressiva, maar dan zonder bijwerkingen.

Leuke bevindingen, maar wetenschappers waarschuwen voor te vroeg juichen. Het gaat om kleine studies, zonder controlegroep, en vaak ook nog eens uitgevoerd door mindfulness-enthousiastelingen.

Over het gebruik van meditatie-apps is wetenschappelijk gezien nog ‘niet veel zinnigs’ te zeggen, zegt Anne Speckens, als hoogleraar verbonden aan het Centrum voor Mindfulness aan de Radboud Universiteit. ‘De toegankelijkheid is prettig, bijvoorbeeld voor kankerpatiënten voor wie het moeilijk is om wekelijks naar een mindfulnesscursus te gaan. Maar mensen met zware klachten, zoals psychosen en angststoornissen, kunnen beter onder professionele begeleiding aan mindfulness doen.’